En inşaat firmaları sektörü; yoğun işgücü kullanımı, sosyo-ekonomik refah düzeyine olan katkısı ve yüzlerce çeşit mal-hizmet üretimiyle doğrudan bağlantılı olması sebebiyle ekonomik yapı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca yarattığı katma değer ve istihdam açısından ülke ekonomilerinin lokomotifi konumundadır.
Büyük ölçüde yerli sermayeye dayanan Türkiye inşaat sektörü yüzlerce meslek dalını ilgilendirmekte olup istihdam ve üretim sürecini olumlu yönde etkilemektedir.
Ulusal ve uluslararası alanda büyük bir deneyime ve potansiyele sahip olan inşaat sektörü, kendisine bağlı 200’den fazla alt sektörü harekete geçirme özelliğiyle lokomotif sektör olarak adlandırılmaktadır.
en İnşaat sektörü, bina ve altyapı yatırımları olmak üzere ikiye ayrılmakta olup bina yatırımları ise konut ve konut dışı bina yatırımlardan oluşmaktadır.
ınşaat; topluma fayda sağlayan her türlü yeraltı ve yer üstü yapıları kapsayan çok geniş bir hizmet alt sektörü olarak da değerlendirilmektedir.
İnşaat sanayi ile konut sahipliği, ulusal gelir hesaplamasında (Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) hesabı) üretim kolları, katma değerlerine göre dikkate alındığından (tarım, sanayi, inşaat sanayii, toptan ve perakende ticaret, ulaştırma ve haberleşme, mali müesseseler, konut sahipliği, serbest meslek ve hizmetler, banka hizmetleri gibi) iki ayrı üretim kolu veya sektör gibi ayrıma tabi tutulmaktadır. İnşaat sektörü içinde konut kapsamına her türlü konut inşaatı, ev ve apartman girmektedir. Türkiye’de sabit sermaye yatırımları içinde genelde birinci sırayı (yaklaşık % 40) inşaat yatırımları almaktadır.
Ülkemiz inşaat sektörünün dönemler/çeyrekler ve yıllar içerisindeki gelişimini takip etmek amacıyla çeşitli endeksler mevcuttur. Bu endeksler; İnşaat Ciro Endeksi, İnşaat Üretim Endeksi, İnşaat İşgücü Girdi Endeksleri ve İnşaat Malzemeleri Sanayi Bileşik Endeksi şeklinde sıralanabilir. Bu çalışmada, bu bahsedilen endekslerin yıllar içerisindeki değişimi incelenerek ülkemiz inşaat sektörünün genel durumu değerlendirilmiştir.
İnşaat sektörünün genel durumunu değerlendirmek amacıyla İnşaat Ciro Endeksi, İnşaat Üretim Endeksi, İnşaat İşgücü Girdi Endeksi ve İnşaat Malzemeleri Sanayi Bileşik Endeksi gibi endeksler kullanılmaktadır. Bu endeksler, Avrupa Topluluğu Ekonomik Faaliyet Sınıflaması (NACE Rev.2) ve İnşaat Tipleri Sınıflamasına (İTS) göre hesaplanmakta olup bu sınıflamalara göre inşaat sektöründe kapsanan alt sektörler aşağıda verilmiştir [6].
NACE Rev. 2 sınıflandırmasına göre Bina İnşaatı, Bina Dışı Yapıların İnşaatı ve Özel İnşaat Faaliyetleri olarak üçe ayrılmaktadır.
Bina İnşaatı: Konutların, ofis binalarının, işyerlerinin, dükkânların özel ve kamu kurumu binalarının, çiftlik binaları ve benzeri binaların komple inşaatıdır.
Bina Dışı Yapıların İnşaatı: Otoyollar, caddeler, köprüler, tüneller, demir yolları, havaalanları, limanlar, sanayi tesisleri, boru ve elektrik hatları, açık hava spor tesisleri gibi ağır inşaat faaliyetleridir.
Özel İnşaat Faaliyetleri: Özel uzmanlık gerektiren inşaat faaliyetleri, inşaat ince işleri ve diğer tamamlama faaliyetleri, her türlü tesisat işleri, asansör ve yürüyen merdivenlerin kurulumu, yollar, demiryolu ve diğer raylı yollar, sıvama, boyama, doğramacılık, dış cephe temizlemesi gibi inşaatın tamamlanmasına yardımcı olan faaliyetlerdir. İnşaat Tipleri Sınıflaması’na (İTS) göre Bina İnşaatı ve Bina Dışı İnşaat kategorileri ise aşağıdaki gibi değerlendirilmektedir.
Bina en inşaat firmaları: Bina inşaat ile ikamet amaçlı kullanılan binaların, konut birimiyle direk bağlantılı olarak kullanılan garajların, ek binaların ve diğer küçük binaların, tarımsal amaçlı binaların;
ofis, alışveriş ve ticari binaların, okul binalarının, kütüphane binalarının, müzelerin, hastanelerin, hapishanelerin, karakolların, su depolarının, dini binaların, sanayi binalarının (kimyasal fabrikalar hariç), tren istasyonlarının, otobüs terminalleri vb. ulaşım ile ilgili binaların inşaatı değerlendirilmektedir.
Bina Dışı İnşaat: Bina dışı inşaat ile şehirlerarası ve şehir içi yollar, karayolları, sokaklar, yaya yolları, köprüler, otoyollar, havaalanı yolları, demiryolu ve diğer raylı yollar, barajlar, tüneller ve yeraltı yolları, limanlar, su kanalları, iskele, bent, tersaneler, gaz ve petrol boru hatları, su boru hatları;
kanalizasyon veya yağmur suyu için boru hatları, demiryolu ve diğer raylı yollar için elektrik güç hatları, enerji hatları, iletişim hatları, haberleşme nakil hatları, enerji santralleri, kimyasal fabrikalar, rafineriler, spor alanları, eğlence parkları, hayvanat bahçeleri vb. inşaatlar değerlendirilmektedir.
İnşaat Ciro Endeksi (İCE), belirli bir dönem veya yıl boyunca inşat sektöründeki toplam hasılatın artış veya azalışını takip etmek ve karşılaştırmak amacıyla kullanılan bir endeks türüdür. İCE, sabit temel yıl (2010=100 gibi) ağırlıklı hesaplanmaktadır.
Sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla inşaat sektörü üretim verilerinden yararlanılarak belirlenen verimlilik katsayısıyla çalışılan saat endeksi düzeltilerek ise İnşaat Üretim Endeksi (İÜE) belirlenmektedir. İnşaat Ciro Endeksi ağırlıkları için 2010 yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri sonuçları; İnşaat Üretim Endeksi ağırlıkları için ise Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) inşaat sektörü verileri kullanılmaktadır.
İnşaat Ciro ve Üretim Endeksleri’nin hesaplanmasında esas olan anket verileri, İnşaat Sektörü Üç Aylık Soru Formu’nun doğrudan seçilen işyerlerince elektronik ortamda doldurulmasıyla elde edilmektedir. Alan çalışması veya anket, 20 ve üzerinde çalışanı bulunan işyerleri veya girişimlerde, her ilde o ilin bağlı olduğu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Bölge Müdürlüğü’nce yapılmaktadır .
Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedir. Mevsimsel hareketler içeren veride, belirli bir dönemde meydana gelen değişikliğin, verideki gerçek artış veya azalıştan mı, yoksa mevsimsel etkilerden mi kaynaklandığını anlamak oldukça güçtür.
Kısa dönemli göstergelerde aylık/dönemlik ve yıllık değişimlerin sağlıklı bir şekilde yorumlanabilmesi için, bir önceki aya/döneme göre yapılacak karşılaştırmalarda Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış göstergelerin kullanılması; bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılacak karşılaştırmalarda ise Takvim Etkisinden Arındırılmış göstergelerin kullanılması verilerin daha sağlıklı yorumlanmasını sağlayacaktır.
İnşaat Üretim Endeksi (İÜE), belirli bir dönem veya yıl içerisinde en iyi inşaat sektöründeki üretim artışını/azalışını takip etmek ve karşılaştırmak amacıyla kullanılan bir göstergedir.
İÜE, havaların ısındığı ve bu nedenle inşaatların arttığı bahar ve yaz dönemlerinde artış gösterirken, soğuk ve yağışlı kış döneminde azalmaktadır. İnşaat Ciro Endeksi ise muhasebeleştirme işlemlerinin yıl sonuna sarkması nedeniyle genellikle 4.
çeyrekte artarken, 1. çeyrekte azalmaktadır. Dolayısıyla İnşaat Ciro ve Üretim Endekslerinde mevsim ve takvim etkileri bulunduğundan söz konusu veriler Takvim Etkisinden Arındırılmış, Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış olarak da yayınlanmaktadır [3]. Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında, Takvim Etkisinden Arındırılmış veri elde edilmekte olup bu veriler bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan karşılaştırmalarda kullanılmaktadır.
Arındırılmamış veriden, hem mevsim hem de takvim ve tatil etkileri arındırıldığında, Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış veri elde edilmekte olup bu veriler bir önceki aya/döneme göre yapılan karşılaştırmalarda kullanılmaktadır.
İnşaat sektöründeki; istihdam, çalışılan saat ve brüt ücret-maaş gibi bilgiler elde edilerek sektörün zaman içindeki gelişiminin, dönemler/çeyrekler ve yıllar içindeki değişiminin izlenebilmesi amacıyla En inşaat firmaları İşgücü Girdi Endeksleri elde edilmektedir. en iyi inşaat İşgücü Girdi Endeksleri Avrupa Topluluğu Ekonomik Faaliyet Sınıflaması ve en iyi inşaat Tipleri Sınıflamasına göre hesaplanmakta olup yapılan sınıflandırmalarda değerlendirilen kategoriler daha önce verilen İCE ve İÜE ile aynıdır.
En inşaat firmaları İşgücü Girdi Endeksi, sabit temel yıl (2010=100 gibi) ağırlıklı olarak İnşaat Ciro ve Üretim Endeksleri ile benzer şekilde hesaplanmaktadır. Bu endekslerin ağırlıkları için de 2010 yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri sonuçları kullanılmaktadır.
en iyi inşaat İşgücü Girdi Endeksleri’nin hesaplanmasında esas olan anket verileri, İnşaat Sektörü Üç Aylık Soru Formu’nun doğrudan seçilen işyerlerince elektronik ortamda doldurulmasıyla elde edilmektedir. Alan çalışması veya anket, 20 ve üzerinde çalışanı bulunan işyerleri veya girişimlerde, her ilde o ilin bağlı olduğu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Bölge Müdürlüğü’nce yapılmaktadır.
İnşaat Malzemeleri Sanayi (İMS) Bileşik Endeksi, en iyi inşaat malzemeleri sanayinde ölçülen faaliyet, güven ve beklentilerin bileşimi ile oluşturulan ve en iyi inşaat sanayinin genel durumunu ortaya koyan bir endekstir. Bu endeks aylık olarak yayınlanmakta olup Türkiye İnşaat Malzemeleri Sanayicileri Derneği (Türkiye İMSAD) tarafından düzenlenmektedir. Bu endeks; Türkiye ekonomisinde ve imalat sanayinde üretim, yatırım, istihdam ve ihracat alanlarında çok önemli bir pay alan inşaat malzemeleri sanayii için aşağıdaki amaçlarla belirlenmektedir.